Hoewel je het liefst zou voorkomen dat iemand een stembandoperatie moet ondergaan, is het bij sommige stembandafwijkingen toch noodzakelijk dat de KNO-arts opereert. Niet alle afwijkingen ontstaan immers door verkeerd stemgebruik (en verdwijnen dus ook niet met beter stemgebruik) en als een afwijking al te lang aanwezig is, gaat deze ook niet altijd met logopedie weg. Een stembandoperatie wordt, zeker door beroepssprekers/-zangers, als zeer spannend ervaren. Je weet immers van tevoren niet precies wat het resultaat zal zijn en veel mensen zijn bang dat de klachten weer terugkeren. Logopedie rondom een stembandoperatie (ook wel: perioperatieve logopedie) is echt maatwerk en ondersteunt in het herstelproces. Helaas is er vanuit wetenschappelijk onderzoek weinig evidentie voor de precieze inhoud en duur van de behandeling. Dit komt wellicht ook door de grote variaties in afwijkingen en methoden. Wel blijken er met postoperatieve logopedie minder recidieven (terugkerende problemen) te zijn. In dit artikel zal ik mijn ervaringen beschrijven n.a.v. de postoperatieve begeleiding van stempatiënten.
(Preoperatieve) logopedie
Wanneer er sprake is van een secundair organische afwijking (een afwijking die ontstaat door bijvoorbeeld overbelasting of inefficiënt stemgebruik, zoals stembandknobbeltjes / noduli) wordt er gestart met logopedische behandeling om te kijken of deze afwijking hiermee verdwijnt. In de meeste gevallen verdwijnen stembandknobbeltjes bij een betere stemtechniek en meer inzicht in een goede balans in belasting en belastbaarheid. Ook wanneer de afwijking primair organisch (en goedaardig) is wordt regelmatig logopedie gestart om in eerste instantie te kijken hoeveel last iemand van deze afwijking heeft wanneer de stem op gezondere wijze wordt gebruikt. Er zijn namelijk mensen met bijvoorbeeld een cyste op de stemband, die er eigenlijk niet zoveel last ervaren bij een goede stemtechniek.
Operatie
Wanneer een stemprobleem primair organisch is of wanneer de stemproblemen niet verdwijnen met logopedie, wordt er met de KNO-arts een plan gemaakt voor een operatie. Na de operatie volgen een aantal dagen van volledige stemrust (niet praten, fluisteren, zingen, etc.). Dit advies is afhankelijk van het type operatie, het type afwijking en ik zie ook verschillen tussen adviezen van verschillende KNO-artsen en ziekenhuizen. Als logopedist adviseer ik de door de KNO-arts opgelegde dagen volledige stemrust aan te houden. Na de dagen volledige stemrust is het opbouwen geblazen. En hier begint het maatwerk voor de logopedist. Veel mensen vinden de opbouwdagen lastiger dan de dagen volledige stemrust. Het is immers minder zwart-wit en moet goed afgestemd worden. Vaak maak ik een schema met de cliënt: start eens met 5 minuten per uur praten/oefenen, daarna 10 minuten, etc. Ook spreek ik met ze af dat ze me in die periode bij vragen of onzekerheden tussen de afspraken door altijd een berichtje of voicememo mogen sturen. En zo kijken we samen naar de opbouw en het herstel van de stem totdat de stem weer goed belastbaar is en de cliënt het werk weer kan oppakken.
Afremmen of stimuleren?
Over het algemeen zie ik 2 categorieën stemoperatierevalidanten: mensen die ik moet afremmen en mensen die ik juist moest stimuleren om geluid te maken. De cliënten die ik moet afremmen gaan regelmatig de vocale grenzen over en bouwen vanuit de nog niet volledig belastbare stem snel een overbelasting op. De mensen die ik moet stimuleren om geluid te maken hebben juist de neiging om te denken: hoe langer ik mijn mond houd, hoe beter ik herstel. Terwijl juist het gebruik van de stem ook weer zorgt voor de soepelheid! Voor de ondersteuning in dit onzekere proces is logopedie rond een operatie in mijn ogen onmisbaar.
Sandwichtherapie
Ook wanneer al duidelijk is dat er geopereerd zal gaan worden, kan het helpend zijn om van tevoren al logopedie te starten. Zo kunnen de oefeningen vast doorgenomen worden en er kan een plan gemaakt worden voor het postoperatieve herstel en opbouw op het werk. Ook kan ik als logopedist al een idee krijgen onder welke categorie (afremmen of stimuleren) de patiënt valt. Door logopedie vóór de operatie te starten gaat iemand al met meer kennis en vaardigheden de operatie in en kan het herstel na de operatie op maat gemaakt en met meer gemak plaatsvinden. Mijn advies voor KNO-artsen is dan ook om de patiënt te adviseren al vóór de operatie contact met de logopedist op te laten nemen. Ook i.v.m. een eventuele wachtlijst.
Standje persen
Momenteel begeleid ik weer een beroepszanger na een operatie. De zanger heeft jarenlang met een stembandafwijking rondgelopen, waardoor er veel druk gezet moest worden om de stembanden in te laten trillen. Na de operatie ging er een wereld open voor deze zanger: ineens kwam het stemgeluid er zo gemakkelijk en helder uit en de hoogte kon weer met gemak gehaald worden. En hoewel dit vooral goed nieuws is, was het ook echt weer wennen. Het stemgeluid is veranderd en de stemtechniek staat nog ingesteld op ‘standje persen’, terwijl dat met deze gladde stembanden helemaal niet meer nodig is! Samen bouwen we het spreken weer op en de zangdocent gaat aan de slag met het liedrepertoire. Het repertoire was voor de operatie op de oude vocale overlevingsstand ingestudeerd, dus moet nu als het ware weer helemaal geherprogrammeerd worden. Na de operatie kreeg ik van de KNO-arts en van de logopedist in het ziekenhuis een uitgebreid verslag en de lijntjes zijn kort om altijd met vragen terecht te kunnen. Heel fijn!
Samenwerking
Een goede samenwerking tussen KNO-arts, tweedelijns logopedist, eerstelijns logopedist en een eventuele bedrijfsarts of zangcoach is essentieel. Vanuit deze multidisciplinaire samenwerking voorkom je tegenstrijdige adviezen en verloopt het herstel voor de patiënt het voorspoedigst. En dat is natuurlijk wat voorop staat!