Column Manuele Facilitatie

“Goh, nooit geweten dat hier ook spieren zitten!”, zegt zangeres X tegen me terwijl ik met mijn vingers zachtjes haar strottenhoofd naar de zijkant duw. Met zweet op haar voorhoofd was ze zojuist op mijn behandelbank geklommen, nadat ik een opfrislesje anatomie had gegeven. Deze educatie stelt zangers gerust, want een beetje zenuwen rondom het aanraken van ‘hun instrument’ kan ik me maar al te goed voorstellen.

De eerste keer dat ik met manuele facilitatie van de larynx in aanraking kwam was in 2008 tijdens een Summerschool in Barcelona. De avond ervoor hadden we ‘mucho’ genoten van de sangria en alleen al bij het zien van de hand van de docent op het strottenhoofd van een medestudent kreeg ik het Spaans benauwd. Inmiddels vind ik de aanraking van het halsgebied een stuk prettiger en het is fijn om direct erna het resultaat te merken.

Terug naar de behandelbank: zangeres X kwam bij me met heesheidsklachten die waren ontstaan in een verkoudheidsperiode. Ze had veel gehoest en vond de heesheid hierdoor in eerste instantie niet vreemd. Toen de heesheid langer dan drie weken aanhield begon ze zich zorgen te maken. Ze merkte dat het zingen en spreken niet meer met gemak gingen en ze voelde een soort brok in de keel. Ze ging langs de KNO-arts. Deze constateerde dat de stemplooien er goed en gezond uitzagen en hij adviseerde logopedische therapie. Bij het intakegesprek gaf ze aan dat ze niet helemaal wist wat ze nu bij een logopedist kon leren, omdat ze immers zelf veel van zangtechniek weet.

Ik legde haar uit dat de spieren rondom de stemplooien gespannen kunnen raken in een periode van verkoudheid door hoesten en onbewust compensatoir stemgedrag. Meestal herstelt dit vanzelf, maar soms gaan de spieren niet meer automatisch terug naar de ontspannen stand. Ik vergelijk het weleens met het lang opgetrokken houden van de schouders, waarbij de spieren op een gegeven moment zo gevormd zijn dat het onmogelijk is de schouders weer ontspannen omlaag te krijgen. Stretchen of masseren kan dan helpen om weer de juiste vorm te vinden en van daaruit weer vrij te bewegen. Zo is het ook bij de stem. Het is lastig om ontspannen te zingen als de spieren in het gebied gespannen of verkrampt zijn en dan kan manuele facilitatie van de larynx uitkomst bieden.

“Kun je de plek aanwijzen waar je de brok in de keel voelt?”, vraag ik. Ze wijst een plek aan de linkerzijde van haar strottenhoofd aan. Ze is verbaasd dat mijn vingers binnen een paar seconden de juiste plek hebben gevonden. “Dat is mijn magische gave”, grap ik. Ik zag dat ze naar de ruimte tussen het tongbeen en het schildkraakbeen wees. Dit is een plek waar vaak een vernauwing ontstaat en ik had aan haar stemklank ook al gehoord dat haar strottenhoofd niet meer voldoende daalde bij het spreken.

Na een minuut of twintig manueel behandelen vraag ik haar overeind te komen zitten en even te testen hoe het nu voelt. Terwijl ik mijn handen was hoor ik “één, twee, één, twee” en daarna wat glissando’s uit mijn behandelkamer komen. Ze geeft aan dat haar keel ruimer voelt en dat ze geen moeite meer hoeft te doen om haar stem helder te laten klinken.

Een week later komt ze terug. Ze geeft aan dat de spanning ietwat is teruggekomen, maar dat de juiste stemtechniek ten minste weer toepasbaar is. Bovendien is ze zich bewuster geworden van de druk die ze af en toe zet bij het stemgeven. Zangeres X is nog drie keer geweest en zingt nu weer dagelijks, met haar prachtig beweeglijke strot!

Deze column verscheen in de december2017-editie van het NVZ-bulletin van de Nederlandse Vereniging van Zangpedagogen.